Umetnici zagrebačkog pokreta “Nove tendencije”, iz šezdesetih godina prošlog veka, prvi su eksperimentisali sa kompjuterom kao umetničkim medijem. Verovali su da će nas nove mašine osloboditi komercijalne represije i tiranije blede svakodnevnice. Šteta što se njihova vizija nije ostvarila.
Početkom 1961. godine, grupa umetnika iz Zagreba počela je eksperimente sa stvaranjem umetnosti pomoću kompjutera. Fasciniran estetikom nauke i potencijalom kompjutera da postane sredstvo oslobađanja, pokret “Nove tendencije” proizveo je raznovrstan skup kompjuterski generisane vizuelne geometrije i kinetičkih skulptura.
Njihovi četvrtasti pikseli i svetlost koja trepće na zidovima danas mogu izgledati neodoljivo retro, ali su zapravo ideje ovog pokreta o mogućnostima računarske tehnologije ono što je najudaljenije od 21. veka. “Nove tendencije” su prišle ovoj novoj mašini kao nečemu mističnom i čarobnom, na sličan način na koji su njihovi savremenici šezdesetih godina iskušavali transformativnu moć psihodeličnih droga — to je bilo sredstvo za beg a ne za simulaciju svetovnog iskustva koje proživljavamo.
During their brief but prolific existence, New Tendencies turned socialist Yugoslavia into an international hub for computer scientists, artists, and theorists interested in exploring the intersection of art and computer technology. Operating with the support of the Gallery of Contemporary Art (today the Museum of Contemporary Art Zagreb), New Tendencies hosted a series of successful exhibitions and published nine issues of a multilingual magazine called Bit International.
Tokom kratkog ali plodnog postojanja, “Nove tendencije” su pretvorile socijalističku Jugoslaviju u međunarodno sastajalište informatičara, umetnika i teoretičara zainteresovanih za istraživanje preseka umetnosti i računarskih tehnologija. “Nove tendencije” su pod okriljem Gradske galerije suvremene umjetnosti u Zagrebu (danas je to Muzej suvremene umjetnosti), priredio seriju uspešnih izložbi i objavio devet brojeva višejezničnog magazina pod nazivom Bit International.
Njihovi napori su primljeni sa ogromnom pažnjom u svetu umetnosti, a tokom ranih sedamdesetih bili su pozvani da svoje radove izlažu u muzejima kao što su Louvre i MoMA. Jedan rad se posebno isticao: od skenirane fotografije postmoderne plesačice Debore Hej (Deborah Hay) na kojoj ona pozira gola, dva umetnika “Novih tendencija” napravila su crno-beli mozaik koristeći pažljivo uklopljene tipografske simbole. To je verovatno bio prvi kompjuterski generisani akt ikada i bio je objavljen u New York Timesu.
Povodom pedesetogodišnjice osnivanja “Novih tendencija” u Zagrebu, američka akademska izdavačka kuća MIT Press objavila je knjigu pod nazivom Malo poznata priča o pokretu, magazinu i ulasku kompjutera u umetnost, Nove tendencije i Bit International 1961-1973.
Noa knjiga nas podseća zašto je ovaj pokret — koga su publika i istoričari umetnosti uglavnom zaboravili — bio tako izuzetan: mada koncept kompjuterski generisane umetnosti kao nečeg revolucionarnog danas može izgledati naivno, tokom šezdesetih računar je zauzimao nekoliko velikih prostorija i bio je teško dostupan izvan korporativnih, istraživačkih i vojnih ustanova. Sam koncept da bi umetnici i javnost trebalo da imaju pristup takvoj tehnologiji bio je revolucionaran. “Nove tendencije” su osnovane u isto vreme kao i Pokret nesvrstanih, a grupa je definitivno imala koristi od jedinstvenog kulturnog prostora koji je tokom šezdesetih godina postojao u Jugoslaviji: Zagreb je omogućio umetnicima i naučnicima iz oba bloka da se sastaju u jednoj socijalističkoj zemlji u sred Hladnog rata i da stvaraju radove relativno nesputane estetskim diktatima soc-realizma.
Ipak, u vezi sa “Novim tendencijama” najviše intrigira njihova zamisao tehnološke budućnosti, koja je sasvim drugačija od ovog što postoji danas. Kako je to Vladimir Bonačić, član grupe, skrenuo pažnju davne 1969. godine: “Računar ne sme da ostane samo alat za simuliranje onoga što već postoji u nekoj novoj formi… Računar nam daje novu suštinu, on otkriva novi svet pred našim očima”.
Verzija ovog članka je objavljena u magazinu Bturn 9. oktobra, 2011. godine.
